Boertmann, D., Mosbech, A., Schiedek, D. & Johansen, K. (eds) 2009.
Nalunaarusiaq una utaqqiisaagallartumik Grønlandshavet-p kalaallinut atasortaani uuliamik ujarlernermut piiaanermullu tunngatillugu ingerlatanut siumut isigaluni avatangiisinik naliliineruvoq. Erseqqissumik oqaatigalugu imartami allorniusap 68° aamma 70° 30’ N-ip akornanniittumi (Titartagaq 1). Tamanna KANUMAS East-imik taaneqarpoq.
KANUMAS tassaavoq tamaani sajuppillatitsisarluni ujarlernissamik pilersaarut 1989-ip naalernerani aallartinneqartoq. Ingerlatseqatigiiffiit ataatsimoorussisut – KANUMAS gruppen – taamanikkut tamaani, Baffin Bugtenip kalaallinut atasortaanittumik - Kanumas West-imi –- misissueqqaarnissamut akuersissummik tunineqarput.
KANUMAS gruppen-imut ilaapput massakkut uuliasioqatigiiffiusut ExxonMobil, StatoilHydro, BP, JOGMEC, Chevron aamma Shell.
Misissueqqaarnissamut akuersissut akuersissutaatillit kisermaassisussaatinneqarnerannik ilaqartinneqanngilaq. Akuersissummili annertuumik ujarlernissamut pisussaatitsinertaqarpoq. Taannartaa ingerlatsiviit KANUMAS gruppen-imiittut immikkut ittumik pisinnaatinneqarnerannik illuatungilerneqarpoq. Immikkut taamatut pisinnaatinneqarnerat atuutilersussaavoq Tunup avannaani Kitaatalu avannaani uuliamik ujarlernissamut pisinnaatitaaffiit akuersissutitaasa neqeroorutigineqarnerisigut.
Nalunaarusiaq una Danmarks Miljøundersøgelser (DMU)-mit aamma Pinngortitaleriffimmit (GN) Råstofdirektoratet suleqatigalugu suliarineqarpoq.
Nalunaarusiami sammineqarpoq imartaq KANUMAS East-ip ingerlatsivissaanit annertunerusoq (takuuk titartagaq 1). Tamatumunnga pissutaavoq uuliaarluernerup neqeroorutigineqartussamiit sumorujussuaq siaruaassinnaanerata ilanngunneqartussaanera. Nalunaarusiami nalilersuiffigineqartoq tamanna ”the assessment area”-mik (nalilersuiffigineqartumik), taagorneqarpoq.
Tamanna issittorsuarmiippoq, højarktisk zone-miippoq, zone-llu taassuma biologiikkut ilisarnaataanik takuffiulluni: Uumasut assiginngisitaat amerlavallaanngillat, nerisareqatigiit ikittuinnaapput aammalu uumasuaqat annertoorsuarmik eqiteruffiinik peqarluni. Uumasut assigiinngisitaartut ikinnerat uummasut ilaasa amerlasoorujussuakkuutaarnerannik illuatungilerneqarpoq, aammalu tamakkua ilaasa nerisareqatigiinnermi pingaaruteqartuuneratigut. Imaappoq nerisareqatigiinniittut qaqugukkut amerlanerusarnerannut uumasut nerisarinnittut pingaaruteqarnerit qaqugukkut takkusimasarnerat qanorlu amerlatigisarnerat tassani apeqqutaasarluni.
Nalilersuiffigineqartoq biologiimut/uumasoqatigiinnermut tunngatillugu pisoorujussuuvoq. Minnerpaanik pilersitsiortorneq upernaakkut ilaanni annertoorujussuusarpoq, immap naqqani uumasoqatigeeqarluarpoq aammalu uumasunik angisuunik, timmissanik miluumasunillu imarmiunik pilerujussuulluni. Timmissanut ilaapput pingaarutillit (nunamut namminermut nunanullu allanut) uumasut aarlerinartorsiortut nalunaarsorsimaffianiittunik, soorlu appat naajavaarsuillu. Miluumasut imarmiut pingaarnerit (nunamut namminermut nunanullu allanut) tassaapput nannut, aarrit, qilalukkat qernertat arfiviillu.
Immami avatangiisinut tunngatillugu biologiimut pingartuteqartorujussuit tassaapput immami sikusimagaluartumi aakkarnersuaqartarfiit (polynier). Taama ittut angisoorsuit pingasuupput tassaallutik Nordøstvandet, Tunup avannaani Nordostrundingen-ip avataaniittoq, immami Wollaston Forland-ip avataaniittoq aamma Kangerlussuup Scoresby Sund-ip paavaniittoq. Taakkua saniatigut allanik annikinnerusunik sineriak sinerlugu aakkarneqarfeqartiterpoq. Polyniat ukiuugaluartoq ammaannangajattuusarput upernaleqqaarneratigullu (aprilimi/majimi) imartarujussuannguuttarlutik. Taamaammat tamaani uumassusilinnik mikisuaqqanik pinngorartitsineq avatangiisiinit suli sikuusunit piaarnerujussuarmik aallartittarpoq. Taamatut aallartijaartarnerata miluumasut imarmiut timmissallu tamakkununnga assut katersuuttitittarpai, taamaattumik Ittoqqortoormiit polyniap taamaattup killinganut inissinneqarsimanera nalaatsornerinnakkut pinngilaq. Nalilersuiffiup timmissanik imarmiunik timmiaqarferujussui tamarmik polyniaqarfiit eqqaaniittiterput, aammami nunami tiffasinnerusumi naloraarusilii katersuutilersarput tatsit masarsuillu suli sikuertitilinngitsut. Aarrit tamaaniittut polyniaqarfinni ukiisarput, tassungalu atatillugu Nordøstvandet pingaarutilerujusuuvoq.
Nalilersuiffiup kujasinnerusuani qalerallit iluanaarniutigalugu aalisarneqartarput aammalu najukkami atugassanik piniarneq aalisarnerlu Ittoqqortoormiijormiunut Tasiilallu piniartuinut avannarparterlutik nalilersuiffimmut piniariartartunut ingerlataapput pingaaruteqartut.
Uuliasiorfimmi ukioq kaajallallugu ingerlataasartut misilittakkallu sapinngisamik tunngavigalugit pisartut avatangiisinut sunniuteqarnerusartut pingaarnerutillugit nalilersorniarneqarsimapput. Kalaallit Nunaannili uuliamik piiaanermik misilittagaqartoqanngimmat tassunga tunngatillugu ingerlatanik nalilersuinerit aalajangersumut tunngatinneqanngillat, allamili sapinngisamik maani pissutsinut assersuunneqarsinnaasumi misilittakkanik tunngavilersorniarneqarsimallutik. Pingaartumik Alaskamiittumi Prince William Sound-imi 1989-imi uuliaaluerujussuarnermut tunngatillugu naqitigarpassuit, norskit Barentshavet-mi (2003) uuliasiornikkut ingerlatanut tunngatillugu avatangiisinik naliliinerat, aamma Arktisk Råd-ip nalunaarusiaa saqqummerlaavik ”Arctic Oil and Gas Assessment”, internet-ikkut suli ilaanakortuinnarmik takuneqarsinnaasoq, isumassarsiorfigineqarsimapput (Link).
Ingerlatanik naliliinerit
Nalilliinerni klimap pissusii massakkut atuuttut toqqammavigineqarsimapput. Klimalli allanngorneri ukiuni qulikkuutaani aggersuni annertuumik nalilersuiffimmi avatangiisinik allanngortitsiumaartut ilimagineqarpoq. Pingaartumik sikuusarnerata allannguuteqarnissaa ilimagineqarpoq. Tamatumalu inooriaatsimi pissutsit allanngornerat, aamma uumasoqatigiit ilaasa takkusimaartarnerata siammartarneratalu annikillisinneqara, allalli takkuttalerumaarnerat tamaaniilerumaarnerallu kinguneriumaarpaa.
Ujarlerneq
Uulliamik ujarlernikkut ingerlatat utqqiisaannaagallarput, tammanna ukiualunnik sivisussuseqarajuppoq amerlanertigut akuersissuteqarfimmi sumut tamaanga assigiinngitsunut simmarsimallutik ingerlanneqartarlutik. Aammalu tamakkua imarorsimaerinnaani, tassa aasaanerani ukiakkut oktoverip ingerlalerneranut ingerlanneqartarlutik. Uuliamik atorneqarsinnaasumik nassaartoqanngikkaangat ingerlatat unitsivinneqartarput. Uuliamilli nassaartoqarpat ingerlatat piiaaninngorlutik uuliaqarfimmik iluaquteqarninngortarput, (ataaniittoq takuuk).
Ujarlernikkut ingerlatat sunniineri pingaarnerit tassaasarput nipiliornikkut akornusersuinerit (soorlu sajuppillatitsisarluni misissuinertigut, immap naqqani qillerinikkut helikopterimillu ingerlasoqartarnratigut). Ilimagineqarpoq najugarpiami annertoorsuunngitsumik qaangiukkumaartumillu tammakua sunniuteqarumaartut, tassami sunniutit pikkunarnerusut pinngitsoorneqarsinnaammata mianersornikkut iliuuseqarnikkut, soorlu ingerlatat piffissani najukkanili sunniuteqarnerluffiusinnaasuniitsinnaveersaarnerisigut.
Annertuumik sajuppillatitsisarnikkut misissuinerit qalerallit tamaaniittut qimagukkallartissinnaassagunarpaat, tamannalu aalisarfinni pingaarnerni pissappat taava misissuinerit aamma aalisarnermut ajoqutaalersinnaapput. Aalisakkanulli allanut tunngatillugu misissuinerit takutippaat taamatut sunnerneqarneq qaangiukkumaartoq. Suffiffiusartut immikkut sajuppillatitsisarluni misissuinernut misikkarinnerusartutut isigineqartarput, qalerallilli nalilersuiffiusumi suffineq ajormata taamatut akornusiisinnaaneq tamaani pinavianngilaq.
Miluumasut imarmiut neriniartarfimminni ingerlaartarfimminnillu misissuinikkut akornusersuinerit pissutigalugit qimagussinnaanerat aarleqqutigineqarsinnaavoq. Kisiannili taamatut sunniuteqarnera sivikitsuinnaajumaartoq naatsorsuutigineqarpoq (immaqa sapaatip akunnialuinik qaammatinilluunniit) tamatumunnga tunngavigineqarpoq ingerlatat unittussaanerat.
Uppernarsarneqarpoq qamutillit silaannarmik imaqartut sajuppillatitsisarnikkut misissuinermi atorneqartartut aalisakkat suaannik tukerlaanillu toqutsisinnaammata ungasinnerpaamik 5 m ungasissuseqarsimappata. Noorgime aalisakkat piaqqiverujussuini annertuumik sajuppillatitsisarluni misissuinerit aalisagaaqqanik tukerlaanik amerlasuunik toqoraasinnaanerat aalisakkat inersimasut amerlassusiannut sunniuteqarsinnaanera aarleqqutigineqarpoq. Tamatut aalisagaaqqat amerlasoorsuuffiinik kalaallit imartaanni ilisimasaqartoqanngilaq, amerlasuullu taamatut ataatsimoortarnerat upernaakkut pisarpoq sajuppillatitsisarluni misissuinerit nalinginnaasumik aallartittarnerat sioqqullugu. Sajuppillatitsisarluni KANUMAS East-imi misissuinerit annertunerusumik aalisagaqatigiinnut sunniuteqarnissaat aarleqqutigineqanngilaq.
Ujarlerluni qillerisarnerit nipiliortumik ingerlatanut ilaapput. Qillerineq nammineq, aammali maskinat sarpiillu qilleriviusumik illikarnaveersaartitsisut (qilleriviusussani tamani imaq itivallaarpoq qilleriviit naqqanut tunngatillugit qajannaakkat atornissaannut) sakkortuumik nipiliortuupput. Taamatut nipiliornermut miluumasut imarmiut, minnerunngitsumik arferit, misikkarissuunerarneqartarput. Taamaattumik qilalukkat qernertat, arfiviit aarfillu najortakkaminnit pingaaruteqartunit qimaatinneqarnissaat aarleqqutigineqarsinnaavoq. Aarleqqutigineqarsinnaavortaaq tikaagulliusaat, tikaagulliit qipoqqaallu aasaanerani tamaanngaannit illikarsimatinneqarsinnaanerat. Miluumasunik tamakkuninnga piniarneq akornuserneqartoq takorloorneqarsinnaavoq piniagarineqartartut tamakkua piniarfigineqartumiit qimaatinneqassappata.
Ujarlernerup nalaani qillerinermi avataangiisinik sunninissaq aarlerinarnerpaaq uaniippoq ajutoorluni (”blow-out”) uuliamik annertoorsuarmik aniatitsisoorsinnaaneq. Taamatut uuliamik aniasoornerup kingunerisinnaasai matuma ataani eqqartorneqarput.
Qillerinikkut qillernerlukut 450 m3 missiliortut pilersinneqartaput aammalu qilleriffiup sulluanut maralluk 2000 m3 missaanik annertussusilik atorneqartarluni. Taakkua qillernerlukut salinneqareeraangata immap naqqanut igiinnarneqarajupput. Taakkua immap naqqata uumasui qanituminniittut sunnertarpaat. Sunniutit sule erseqqinnerusarput qillerinermut maralluk atorneqartoq uuliamik tunngaveqartoq, ullumikkut avatangiisinut naleqqunnerusunik imermik tunngaveqartunik taarserneqarsimasoq, atugaagallarmat.
Maralluup qillerinermut atorneqartup qillernerlukullu KANUMAS East-imi sunniutaat nalileruminaatsuupput, tassami immap naqqani uumasuusunut tunngatillugu ilisimasat amerlanngeqimmata. Ilimagineqarporli ataasiarluni ujarlernermut atatillugu qillerinerup sunniutigiumaagai annikitsuinnaajumaartut qillerinermut maralluit atorneqartut avatangiisinut sallaannerusuusimappata. Sunniutissat pinngitsoorneqarsinnaapput maralluk qillerinermut atugaq qillernerlukullu nunamut qallorneqartuuppata imaluunniit pumpi atorlugu qillerinerup naammassineratigut qilleriffikumut immiuteqqinneqartuuppata.
Ineriartortitsineq tunisassiornerlu
Ujarlernermi ingerlatanut naleqqiullugu uuliaqarfiup ineriartortinneranut uuliamillu tunisassiornissamut atatillugu ingerlatat sivisoorujussuarmik (ukiuni qulikkuutaanni arlalinnik) ingerlanneqarsinnaapput, ingerlatallu tamakkua ilarpassui annertuumik avatangiisinut ajoqusiissutaasinnaasuupput. Tamakkunatigut sunniutaasinaasut sillimaffigineqarluarsinnaapput sukumiisumik pilersaarusiornikkut, periaatsinillu ”Health, Safety and Environment” (HSE)-imi ”Best Available Technique” (BAT)-imi aamma ”Best Environmental Practice” (BEP)-imi akuerisaasunik atuinikkut. Kisiannili tamakkua annikitsuararpassurnik aniatitsinertaqartarmata tamakkua ataatsimut katillutik ajoqusiisinnaanerannut sivisuumillu sunniusimasarnerannut tunngatillugu ilisimasat tamakkiisuunngillat (assersuutigalugu imermut tunissassiornermi atorneqartumut tunngatillugu), taannami siornani periaatsit taaneqartut atoraluaraangataluunnit atorneqartarmat.
Imeq tunisassiornermut atorneqartoq tassaavoq immami avatangiisimut aniatinneqartut annerpaartaat. Uuliasiorfik ullormut 30.000 m3 tikillugu aniatitsisinnaavoq, ukiorlu tamaat norskit uuliasiorfigisaanni aniatinneqartartoq 174 millioner m3 annertussuseqartarpoq. Ukiuni kingullerni erngup tunisassiornermi atorneqartup aniatitaanera isumakuluutigineqaleriartorpoq, naak taanna nunarsuarmi avaatangiisinut tunngatillugu killissatut atugassaritinneqartut malillugit salinneqartaraluartoq. Immami sikusimasumi immap qaavani akuleruttarneq annikillisinneqartarmat erngup tunisassiornermi atukkap aniatinneqarneranut atatillugu aamma allanik ajornartorsiuteqarpoq. Avatangiisinut tunngatillugu erngup tunisassiornermut atorneqartup aniatinneqarneratigut avatangiisitigut ajornartorsiuteqalernissaq pinngitsoorneqarsinnaavoq imeq taanna norskit Barentshavet-mut tunngatillugu ”zero-discharge” –imik politikkianni nassuiarneqartutuut erngup uuliap aniavianut pumperlugu uterartinneqarneratigut.
Aniatitserujussuartitsisinnaasunut ilaapput qillerinermi maralluk atorneqartoq qillernerlukullu, tassami ineriartortitsinerup tunisassiornerullu nalaanni qillerineqartorujussuusarmat. Avatangiisinut sunniutit ataasiaannarluni ujarlernermi qillerinerumut tunngasut qulaani eqqartorneqareerput. Ineriatortitsinermi tunisassiornermilu aniatitat annertunerulluartussaapput taamaattumillu immap naqqata annertunerusup sunnerneqarsinnaanissaa aarlerinarnerulluni. Aarlerissutaasinnaavortaaq aalisakkat taamatut sunnerneqartup eqqaaniittut uuliamit qillernerlukuniittumit uuliasunnitsunngortinneqarnissaat (”tainting”). Maralluup qillerinermi atorneqartup qillernerlukullu avatangiisinik sunniinerat pinngitsoortinniarneqarsinnaavoq taaneqartut taakkua nunamut iginneqartarneratigut imaluunnit qilleriffiusimasunut immiuteqqinneqartarnerisigut, (”zero-discharge”).
Ineriartortitsinermi tunisassiornermilu nukimmik atuineq annertoorujussuusarpoq, uuliaqarfissuarmillu KANUMAS East-imi sananerup Kalaallit Nunaata naatsitsiviit gassiinik tamakkisumik aniatitsinera malunnaatilimmik annertusisittussaavaa. Assersuutigalugu norskit uuliasiorfiini CO2 -mik aniatitsineq Kalaallit Nunaata tamakkiisumik aniatitaata marloriaatigaa.
Sanaartukkat sumiinnerat akornusersuutillu taakkunannga pisut miluumasut imarmiut sunniuteqarnerluffigisinnaavai neriniarfinnaaminnit qimagutitivinneqarsinnaammata ingerlaartarfimminnillu allanngortitsisinneqarsinnaallutik. KANUMAS East-imi pingaartumik qilalukkat qernertat, arfiviit aarrillu aarleqqunnarnerupput. Taamaalineratalu aamma uumasunik taakkuninnga piniagaasartunik piniarniarneq ajornarnerulersissinnaavaa.
Sanaartugassat nunamut inissinneqarneratigut nunap ilusaanut sunniutissat nalilersorneqarlutillu annikillilerniarneqartariaqarput, tassami nunap tamatuma takornarianit soqutiginarneranik annikillisitseqataasinnaammata.
Annertuumik helikopterinik angallanneq aamma timmissat miluumasullu imarmiut najugannaaviniit pingaarutilinniit tatamisillugit qimaatinneqarsinnaanerannik kinguneqarsinnaasuuvoq.
Ineriartotitsiviusumi tunisassiorfiusumilu aalisarneq immap naqqatigut atortulersuutinit (piiaaviup milluaaviinit ruujorinillu) aallalu qilleriviit assigiinngitsut ivertissorneqarnerisigut periarfissamigut annikillileriffigineqassaaq. Nalinginnaasumik sanaartukkat taammaattut isumannaallisaaneq pissutigalugu 500 m-init qaninneruleqqusaaneq ajorput.
Uulia tunisassiarineqartoq umiarsuarnit, uuliamik usilersulersinnatik imermik ballasterisimasaminnik igitseqqaartartussanit, assartorllugu aallarussorneqartussaavoq. Taamatut igitsisarnerup uumasut kissaatigineqanngitsut (imaappoq tamaani uumasooreersut tatillugit siaruariartortartut) kalaallit imartaanni takornartaagaluartut eqquneqartalernissaannut aqqutaasinnaavoq. Ajornartorsiut taanna Issittumi imatorsuaq ajornartorsiortitsisimanngikkaluarpoq, kisiannili klimap allanngoriartornerata kinguneranik annertusiartorsinnaasorineqarpoq. Aarlerinartua erngup ballasterineqarsimasup saleqqaarneqartarneratigut annikillisinneqarsinnaavoq.
Erseqqissarneqassaaq ineriartortitsinerup tunisassiornerullu sunniutigisinnaasaasa nalilersorniarnerat ajornakusoortorujussuummat, tassami sumut inissinneqarnissaat, annertussusissaat, sivisussusissaat ingerlatallu sorpiaanissaat aammalu teknikikkut suut aaqqissutigineqarnersut ilisimaneqanngimmata.
Uuliaarluerneq
Uuliasiornermut atatillugu avatangiisinut sunniisinnaasut ajornerpaartaat pisinnaasoq tassaavoq uuliakoornerujussuaq. Tamanna pisinnaavoq samannga aniasooriataarujussuarnikkut qileriviup putuanik nakkutilliineq aserorneqaraangat, imaluunniit ajutoornikkut uulia katersugaq assartugarluunnit, soorlu umiarsuup uuliamik assartuutip umiuneratigut, maangaannartoortinneqaraangat.
Ullutsinni uuliamik aniasoorujussuarnerit qaqutigoortorujussuanngornikuupput isumannaallisaanikkut iliuusiusartut pitsanngorsarneqartuarmata. Aarlerinartuali tassaajuarpoq, pingaartumik ”frontier”-områdini, kalaalit imaartaasut ittuni, iluliaqarnermigut immikkut arlerinartorsiorfiusuni ajutoornissaq ajunaarnissarluunniit annertunerusarmat. AMAP (2007)-imi naliliivoq Issittumi uuliaarluertoqarnissaanut aarlerinartup annersaa uuliamik assartuinermiittoq.
DMI-p KANUMAS East-imi uuliaarluernikkut uuliap siammariartorfissaa assersuusiorsimavaa uuliaarluerfinnut assigiinngitsunut pingasunut avasissumiit aallartittunut tunngatillugu (Titartagaq 48). Pisuusaartitsinernit 18-iusunit marluinnaat sinerissamut anngupput mingutitsiviusumiit 100 km ungasissusilimmut.
Sinerissap qanittuani uuliaarluernerit avasissumi uuliaarluernernit ajorqutaanerujussuusartutut isigineqarput. KANUMAS East-itulli ittumut tunngatillugu taamatut oqarneq allanngortittariaqarpoq. Tamatumunnga pissutaavoq sikoqartarnera sikullu uuliamik tigusisarnera uuliamillu ungasissorujussuaq tikillugu allanngortitsinngingajavilluni assartuisarnera. Aammali siku sikuuneq ajortumi imaannarmi uuliaarluernerup siaruartarneranut naleqqiullugu killiliinerusinnaasarpoq. Uuliaarluernerup immami sikumik qallersimasumi qanoq pisarneranut tunngatillugu ilisimasat killeqarput.
Nunamut qanittumi uuliaarluernerup ajoqutaanerusarneranut pissutaavoq uulia assigiinngitsorpassuarnik eqimasunillu uumasoqarfiusunik sunniisinnaammat, assersuutigalugu ammassannik suffisunik, ikkannersuarnik natermiunik aarrit nerisartagaannik uumasulinnik aammalu timmiarpassuit najortagaannik ajoqusiisumik. Uulia iterlanni kangerlunnilu katersuussinnaavoq taamalu uuliap akui toqunartut immap qaavaniit naqqa tikillugu akornutaalersinnaallutik. Uulia immap naqqani kinnernut, sissamut tuapannullu aammalu uiloqarfinnut unissinnaavoq arriitsuinnarmillu katagarluni avatangiisinut, soorlu timmiaqatigiinnut sinerissamik atuisunut siammarterluni sunniinerlussinnaalluni. Aammami imaq sinerissamut qanittoq tamaanimiunit piniarnermut aalisarnermullu atorneqartarpoq.
Avasissumili uuliaarluernerup immap qaavani siaruarnermigut kimikillisarnera avatangiisit ajoquserneqarnerannik annikillisitseqataasarpoq. KANUMAS East-imi eqqaanilu isiginngitsuusaarneqarsinnaanngilaq avasissumi uuliaarluernerugaluartoq ulorianartorsiortitsilluinnarsinnaammat. Taamaattulli sorpiamiinnersut tikkuarnissaannut ilisimasat naammanngillat. Taamaattut tassaasinnaapput frontzonit, ”up-welling”-ngeqarfiit (sarfap samannga pikialaarfii) sikullu tissukartut sinaaqarfii (”marginal ice Zone”) upernaakkut uumasuaqqat pinngorarfigilluartagaat aammalu quajaatitut naasuusut uumasuaqqallu tappiorarnartut imartani taamaattuni immap qaavata tungaa eqiterusimaffigilluinnartarpaat.
Uuliamilli aniasoornerup qaleralinnut, tamaani iluanaarniutigalugu aalisagatuaasumut, sunniuteqarnissaa ilimananngilaq.
Immap qaavata uulliakoorfigineqarneratigut timmissat eqqornerlunneqarnerpaasarput, KANUMAS East-imilu timmiaqatigiippassuaqarpoq navianartorsiortinneqarsinnaasunik. Tamaani erniortartunut ilaapput apparpassuit, appaliarsuppassuit, miterpassuit, imeqqutaallat naajavarsuillu, aammalu minnerpaamik kangerluk ataaseq mitit siorakitsut isaffigisarpaat.
Miluumasut imarmiut immap qaavanut uuliaarluernermit aamma sunnerneqarsinnaapput. KANUMAS East-ip iluani aaveq aarlerinartorsiorneruvoq, aarrimmi neriniarfimmik amerlanngeqisut eqqaannut katersuussimasarmata. Misissuinerittaaq nutaat takutippaat aarluit (aammalu qularnanngitsumik arferit allat) sikumi uuliaarluernermi uuliap aalarnerinik najuussuissagunik ajoqutigisinnaassagunaraat (ataaniittoq takuuk).
Nannut aamma ajoquseruminartorujussuupput meqquminnimi uuliaarluernernik aluttuillutik saliisarneq ileqqorigamikku taamaalillutillu uuliamik iijorakkamikkut toqunartortorsinnaallutik. Arfiviit tamaaniittartut arfeqatigiinnut 1900-ikkut aallartinneranni nungutaangajaluinnariarlutik aatsaat qanittukkut amerliartornerannik malunnarsisinut ilaapput. Sulili ikittunnguugamik annertunngikkaluamik toqorarnerulernerat amerliartuleraluarnerannut ajoqutaasinnaassasoq takorloorneqarsinnaavoq.
Immami sikulimmi uuliaarluerneq qularnanngitsumik sikup ataanut quppanullu ammasunut pularartussaavoq taamaalillunilu timmissat miluumasullu imarmiut immamik sikoqanngitsumik pisariaqartitsisuusut aammalu eqalukkat piaraat sikup ataani katersuussimasartut sunnernerlussinnaavai. Miluumasut imamiut imartatuannguatigut amerlanngeqisutigut uuliaarluerneq pikiarsaarfigisinnaavaat taamalu uuliap aalarnera najuussorsinnaallugu.
Uuliarluerfiusimasut aalisarfigalugillu piniarfigeqqusaajunnaarnerisigut aalisarneq piniarnerlu eqqornerlugaasinnaapput. Taamaaliortoqarsinnaavoq tamatumuuna aalisakkat uuliaternikumiissimasut (immaqa uuliasunnilesimasut) pisarineqarnissaat tuniniaanikkullu nittarsaanneqarnissat pinngitsoorniarlugu. Uuliaarluerfiusimasut qaammaterpassuarni aalisarfioqqusaajunnaarsinneqartarnerannut assersuutissaqareerpoq. Aamma aarleqqutigineqarsinnaavoq piniagassat uuliaarluersimanerup nalaani akuttornissaat, aammami puisit amiisa uuliaarluersimasut tuninissaat ajornarsisarpoq.
Misissueqqinnerit
Avatangiisinik nalilersuilluni suliaq aallartimmat erseqqissivoq KANUMAS East-imi uuliasiorlluni ingerlatanut tunngatillugu ilisimasat pingaarutillit pisariaqartinneqartut amigaatigineqartut. Misissuinerit arlallit aallartiterneqarput, maannamulli angusat ikittuinnaat nalunaarusiamut uunga ilanngunneqarsinnaasunngorsimapput. Tamakkua ilaat <st1:address w:st="on"><st1:Street w:st="on">Box 1</st1:Street></st1:address> imi aamma 2-mi takuneqarsinnaapput. Pilersaarutaavoq utaqqiisaagallartumik avatangiinik naliliineq 2010-p naalernerani nutarterneqarumaartoq, tassungalu misissuinerni kingullerpaani angusaat ilanngunneqarumaarput.
Naatsorsuutigineqarportaaq nunap ilaani siumut sammisitanik aalajangersunik ilassutaasussanik misissuinissaq pisariaqartinneqassasoq, tamakkualu ingerlanneqassallutik ingerlatat aalajangersut aallartinneqarpata avatangiisinullu tunngatillugu naliliiffigineqartussanngorpata.
Hele rapporten på engelsk (20.7 MB)
