Johansen, P., Riget, F., Asmund, G., Josefson, A.B. & Hansen, J.L.S. 2006. Faglig rapport fra DMU nr. 605. 102 s.
Uummannap kommuniani Maarmorilimmi 1973-imiit 1990-imut zinkissamik aqerlussamillu piiaasoqarpoq. Pingaartumik ”Inngili qernertoq”-mi saffiugassaqarpoq 600 meterillu missaani portutigisumi qaartiterinermi qaartitigaq kangerluk Affarlikassaa qulaallugu allunaasanik aqqusiaq atorlugu Maarmorilimmi suliarineqarfissaanut assartuisoqarluni. Tassani zink aamma aqerloq akuiarneqareerlutik umiarsuarnut usilersuullugit Europami aatsitassanik aatitsivinnukaassorneqarput. Saffiugassanik piiaaneq taakkuninngalu suliareqqiinneq aatsitassasioqatigiiffimmit Greenex A/S-imit ingerlanneqarpoq.
Aatsitassarsiorneq ingerlanneqartillugu avatangiisinut mingutitsisinnaasunik arlalinnik peqarpoq. Piiakkamik aserorterinermi aammalu akuiakkanik angallassinermi pujoralak aqerlumik zinkimillu akulik avatangiisinut siaruarterneqarpoq. Pitsarlukut, tassaasut qaartiterinermi piiakkat sinnikui annikitsumik aqerlumik zinkimillu akullit aamma pujoralammik siaruarterisuupput kangerlummullu aqerlumik zinkimillu mingutitsillutik. Mingutitsinermulli pisuunerpaaq tassaavoq aatsitassap suliarineqareerluni sinnikua ”tailings”-imik taaneqartartoq suliareqqiisarfimmeersoq. Taanna kangerlummut Affarlikassaanut kuutsinneqarpoq immallu naqqanut kivilluni. Aatsitassarsiorfillu matummat pitsarlukuttaaq tassunga inissinneqarput.
Tamaani avatangiisinut sunniutit 1972-imiilli misissorneqartarput aatsitassarsiorfiup eqqaata imaanik, kinnganernik, naasunik uumasunillu katersat qanoq aqerlumik zinkimillu akoqartiginerat misissoqqissaarneqartarluni. Misissorneqarputtaaq Maarmoriliup eqqaani kangerluit naqqini uumasut suuneri. Nalunaarusiami uani saqqummiunneqarput 2005-imi misissuinerit ingerlanneqarsimasut inerneri kiisalu tamaani avatangiisit maannakkut pissusiinik nalilersuisoqarluni. Misissuinerup inerneri paasissutissanut 1972-imiit 2002-mut katersorneqarsimasunut sanilliunneqarput.
Pujoralak aqerlumik zinkimillu akulik piiaaffigisimasamiit qanoq siammarsimatiginerat paasiniarlugu Maarmoriliup eqqaaniittut orsuaasat snekruslavit katersorneqarput aqerlumik zinkimillu qanoq akoqartiginerat misissoqqissaarneqarluni. Orsuaasat taakku inuussutissartik silaannarmiit taamaallaat pisarmassuk pujaralak tassunga tuttoq qanoq annertutigisoq taakku misissornerisigut uuttorneqarsinnaavoq. Mingutitsinerup annertussusia uuttortarneqarpoq orsuaasanik mingutsinneqanngitsumiittunik Maarmoriliup eqqaani arlalinnut nuussinikkut. Orsuaasat nuunneqarsimasut saviminissamik qanoq akoqartiginerisa uuttorneratigut paasineqarpoq orsuaasat Affarlikassaanut Qaamarujummullu nunneqarsimasut akuat aqerloq qaffariarsimasoq – Perlerfiulli Kangerluata iluatungaani silataatungaanilu taamaannani. Maarmoriliup qanittuani orsuaasat aqerlumik zinkimillu akoqarnerat allanngoriartorsimanersoq piffissami 1997-imiit 2005-imut erseqqissumik takussutissaqanngilaq, misissukkalli tikkuussipput aqerlup annertussusia Qaamarujuup silasinnerusortaani tamatumalu kimmut qanittuani annikilleriarsimasoq. Imaanik mingutsitsineq piiaaviup matuneratigut annikillisimavoq. Pitsarlukut kiisalu aatsitassap suliarineqareerluni sinnikui (”tailings”) Affarlikassaata qinnguaniittut aqerlumik annikitsunnguamik tunioraapput – aatsitassarsiorfiullu ammanerata nalaanut sanilliullugu annikinnerungaatsiartumik zinkimit aamma tunioraasoqarluni. Kangerluup imartaata naqqani aqerloq 1988-imiit 1989-imut naleqqiullugu 2005-imi 1000-eriaammik annikinneruvoq, zinkilu qulerarteriiaatingajammik annikinnerulluni. Aammalu Affarlikassaani Qaamarujummilu immap qaavata saffiugassaqarnera malunnartumik annikilleriarsimavoq. Affarlikassaani immap qalliup aqerlumik zinkimillu akoqarnerata annertuseriarsimanera 2002-mi 2005-imilu uppernarsineqarsinnaasimanngilaq.
Immap naasui brunalgit (qeqqussat), tinuttakkami naasartut, immamit avatangiisiminnit saffiugassanik tigooraasarput Taamaattumik immap qanoq mingutsinneqartigisimaneranut uuttuutaasinnaapput Piffissaq misissuiffiusimasoq tamaat isigalugu, paasissutissanik sanilliussuussassanik peqarfiusoq (1982-imiit 2005-imut) eqqarsaatigalugu aqerloq zinkilu qeqqussaniittoq malunnartumik annikilleriarsimavoq, pingaartumik aatsitasarsiorfiup matunerata kingorna tamanna pisimalluni. Aqerlup annertussusia zinkimut naleqqiullugu annikilleriarnerusimavoq. Perlerfiup Kangerluata paavata kippasinnerusortaani kangerluullu taassuma qinngorpasinnerusortaani aqerloq akuusoq mingutitsiviusimanngitsunisuulli annertutigingajalluinnalersimavoq.
Uillut tinuttakkamiittut imaq aqqutigalugu saffiugassanik tigooraapput. Qeqqussatulli nippussimallutik uninngasuupput taamaattumillu mingutitsisimanerup qanoq annertutigisumik siaruarsimaneranik nalunaarsuinermi atorneqarsinnaallutik. Uilluni kangerlunni Affarlikassaani, Qaamarujummi aamma Perlerfiup Kangerluani 2005-imi katersorneqartuni aqerloq akuusoq annertuneruvoq. Siusinnerusukkut uilluni tamaaniittuni aqerloq ima annertutigaaq tamaani najugallit tamaanngaanneersunik uilortornissaat nangarsaatigineqarsimalluni. 2005-imi misissuinerit inernerisa takutippaat uilluni tamaaniittuni aqerlumik mingutitsineq malunnartumik annikillisimasoq. Taamaattumik siunnersuutigaarput uillunik nereqqusinnginneq annikillisinneqassasoq taamaallaat Affarlikassaanut, Qaamarujummut tamatumalu kitinnguanut atuuttunngortillugu. Uillut taamaallaat Maramoriliup qanittuaniittut zinkimik akoqarnerulersimapput.
Qanoq mingutsinneqarsimatiginerat uuttortarneqartarpoq uillut mingutsinneqarsimanngitsut Maarmoriliup eqqaanut nuunnerisigut sivikinnerpaamillu nuussinermiit ukiup ataatsip qaangiunnerani aqerlumik zinkimillu qanoq akoqartigilersimanerisa misissorneratigut. Misissuinerit taakku takutippaat piiaaffiup matureernerata kingorna ukiut 15-it qaangiunneranni suli mingutsitsineqartoq, mingutsitsinerli suli annikilliartorpoq piiaanerullu nalaani mingutsitsinermut sanilliullugu annikinneralaarsuulluni. Inernerit kingulliit paasinarsisippaat mingutitsineq 1/10-limut apparsimasoq. Misissuinerittaaq takutippaat mingutsitsissutit suminngaanneerneri aalajangeruminaatsut (pingaartumik aqerloq pujoralanngorluni siammarsimagunartoq) mingutsitsinerulersimasut Marmorilimmilu mingutsitsivimmut naleqqiullutik kangerlunni annertunerusumik mingutsitsinermut aallaaviulersimallutik.
Qeeqqat, uukkat kanassullu Maarmorilimmi 2005-imi pisaasut nerpiini aqerloq annikitsuinnaavoq. Qeeqqat kanassullu tingui kanassullu saarni misissorneqarsimapput aqerlumik mingutitsinerup piffissap ingerlanerani allanngoriartornera nalilerniarlugu. 2005-imi taakku tamarmik Maarmorilimmi aqerlumik akoqarnerat nalinginnaasumit qaffasinneruvoq. Piffissami misissuiffiusumi (1988-imiit 2005-imut) aqerloq akuusoq ukiumiit ukiumut allanngorarsimavoq ataasiinarmik tikkuusisinnaasumik malunnartoqarani. Qaffasissutsilli 2005-iminngaanneersut uuttorneqarsimasunit annikinnerpaanut ilaapput. Ilimagineqanngikkaluartumilli ammassanni Maarmorilimmi 2006-imi pisaasuni aqerloq akuusoq qaffasippoq, agguaqatigiissillugu ammassanni nutaani 0,5 µg/g-iulluni. Taamaalilluni danskit aalisakkanik nakkutilliinermi (nerisassanik) ammassanni killissarititaat 0,3 µg/g-iusoq qaangerneqarpoq, kanassunili, ukkani qeeqqanilu taamaannani. Paasineqanngilaq ”mingutitsineq” ilumut mingutitsinerunersoq imaluunniit misiligutissanik katersuinermi mingutsinneqarsimanersut. Tamanna paasiniarlugu 2007-imi misissuisoqartariaqassaaq.
Sumiiffinnut sanillersuunneqartunut sanilliullugu Qaamarujummi raajat akuat aqerloq 2005-imi qaffasinneruvoq. Aqerloq raajat niaquiniittoq qalipaanniittorlu nerpianiittunut sanilliullugu qaffasinnerujussuuvoq. Aqerloq nerpianniittoq danskit nerisassaniittunut killissarititaannut naleqqiullugu appasippoq. Piffissaq 1988-imiit 2005-imut tamaat isigalugu aqerloq akuusoq annikilleriarsimavoq, pingaartumilli tamanna pisimalluni piffissaap taassuma aallaqqaataani.
Affarlikassaani kinnganerni aqerloq zinkilu aatsitassarsiorfiup matunerata kingornagut annikilleriarsimapput, kisiannili mingutitsiviunngitsumut sanilliullugu suli arlaleriarujussuarluni qaffasinnerulluni. Qaamarujummi mingutitsineq aatsitassarsiorfiup matuneraniit ukiut siulliit arfineq pingasut missiliorlugit annertusiartorpoq kingornali appariartorluni. Qaamarujummi aqerloq akuusoq ullumikkut 3-7-eriaammik qaffasinneruvoq, zinkili akuusoq 1,2-miit 2,3-mut qaffasinnerulluni. Kangerluup ilaani Qaamarujuup kitaani 4 km miss. ungasitsigisumi kinnganerit annikitsuinnarmik aqerlumit sunnigaapput, zinkeqarnerulersimaneranilli takussutissaqarani.
Marmorilimmi piiaavimmit aatsitassap suliarineqareerluni sinnikui (tailings-it) piffissami 1973-1990-imut inissitat malunnartumik Affarlikassaani Qaamarujuullu ilorpasinnerusortaani immap naqqata uumasuinut sunniisimapput. Qanoq inneranik 2005-imi misissuinerup takutippaa , immap naqqani uumasoqatigiit pissutsinut "nalinginnaasunut" mingutsitsisoqanngikkallarnerani pissusaasimasunut uteqqissimanngitsut, naak aatsitassap suliarineqareerluni sinnikuinik (tailings-inik) inissititerineq ukiut 15-it matuma siornagulli unissimagaluartoq. Aatsitassap suliarineqareerluni sinnikuinik (tailings-inik) inissiisarfimmi pingaarnermi, Affarlikassaani, immap naqqani uumasut aatsitassarsiorfiup matuneraniit ukiut 15-it qaangiussimagaluartut uumasoqarnikkut inissisimanera suli ”pitsaavallaanngitsutut” ”ajortutulluunniit” oqaatigineqarsinnaavoq. Qaamarujuup ilorpasinnerusuani pissutsit ”ingasanngillat” ”pitsaavallaaratillu”. Tamatumunnga sanilliullugu Qaamarujuup paarpasissua aatsitassarsiorneq ingerlagallarmat ”pitsaasutut” ”pitsaasorujussuartulluunniit” oqaatigisariaqarpoq, aatsitassarsiortoqanngikkallarnerani tamatuma tamarmi pissusiatut illuni. Ilimanarpoq immap naqqata uumasuinik sunniisimaneq tigussaasunik pissuteqartoq (tailingsinik qalliisimanikkut) aammalu kemiskimik pissuteqarluni (saffiugassat oqimaatsut toqunartutut kinnganerni sunniisimanerannik).
2005-imi misissuinerit takutippaat Maarmoriliup eqqaani - aatsitassarsiornerup 1990-imi uninneraniit ukiut 15-it qaangiusimaleraluartut - suli mingutitsisoqartoq, avatangiisini aqerlumik zinkimillu akoqarnerup qaffasissup uuttorneqarsinnaaneranik kinguneqartumik. Ukiulli arlallit ingerlaneranni ataatsimut isigalugu malunnartumik mingutitsineq appariarsimavoq, pingaartumik aatsitassarsiorfiup 1990-imi matunerata kingorna annikilliartuinnarsimalluni. Massakkut pingaartumik Affarlikassaani Qaamarujummilu sunniisimaneq malugineqarsinnaavoq.
Nalunaarut tamaat pdf-format-inngorlugu (1.199 kB).
