IIkkut misikkarissut nunap assiliorneqarnerat (56º-71º N)

Kitaani sumiiffiit imaani uuliaarluernermut misikkarissut 2000-miilli nunap assiliorneqalersimapput. Nunap assingi taakku imaani uuliaqarneranik misissueqqissaarnermut atatillugu suliaapput taavalu – nunap assingini tallimani – sumiiffiit avannarpasissuseq 58° aamma 77° akornginiittut tamakkerneqarsimallutik. Sinerissat kiisalu avataa aningaasarsiornikkut oqartussaaffik killeqarfik tikillugu assiliorneqartarput. 2013/14-imi Tunup avannaani sumiiffiit tallimat uuliaqarneranik misissueqqissaarfissatut qalluiffissatullu toqqarneqarput, tamatumunngalu atatillugu

Tunu tamakkerlugu siuliinut assingusumik assiliorfigineqarnissaa isumaqatigiissutigineqarluni.

Misissuinissamut akuersissummik tunineqassagaani piumasaqaatit ilagaat suliffeqarfiit sumiiffinni pineqartuni avatangiisinut tunngasunik suliaqarnermut aningaasalersueqataassasut, aningaasallu taakkuNaalakkersuisunit aqunneqassasut. Aningaasat ilaatigut ukiuni 2016-2019- imi misissuinerit qassiit Strategic Environmental Study Program for Northeast Greenland -imik taagukkat aningaasalersorneqarnerinut atorneqarput, tamatumuunakkut ilisimasat sumiiffinni taakkunani uuliamut tunngasunik suliaqartoqartillugu avatangiisinut malittarisassiornermi atugassat pitsanngorsarniarneqassapput.

Nunap assingini taakku atorlugit siunertaq tassaavoq pisuussutit avatangiisillu sukutsitaat assigiinngitsut uuliaarluernermut misikkarissut ataatsimut paasisimasaqarfigilissallugit. Ilaatigut tassaapput uumassusillit (aalisakkat, timmissat, il.il.) kiisalu suut aalisarnikkut piniarnikkullu soqutiginaatillit. Ilisimasanik tamakkuninnga nalunaarsuinikkut ingerlatseqatigiiffiit oqartussallu siumut naliliiffigisinnaanngussavaat sumiiffiit misikkarissut sumiinnersut taamalu uuliaarluertoqarnerani suliassat pilersaarusiorsinnaanngussallugit tulleriiaarsinnaanngussallugillu.

Nunap assingisa ilaartorneqarnerat kingulleq atorlugu Tunu tamakkerneqarportaaq, tassa Nunap Isuaniit (62° N) Tunup avannaarsuani kimmut uiariarfik (81,5° N). Nunap assingi ilassutaasut marluinngorlugit avitaapput: Nunap assinga manna Nunap Isuaniit Scoresby Sund (71° N) kiisalu Scoresby Sundimiit Tunup avannaarsuani kimmut uiariarfik (81,5° N). Nunap assingi marluk ataatsikkoorlugit suliarineqarput, taamaammallu paasissutissat katersinerit periaatsillu assigiillutik.

Suliaq makkuninnga imaqarpoq:

• sinerissat qanoq ittuunerinik nassuiaatit
• immap, sikup silallu pissusii
• pisuussutit uumassusillit (timmissat, aalisakkat il.il.)
• aalisarneq piniarnerlu,
• takornariartitsineq,
• sumiiffiit immikkut illersugaasut (soorlu timmiaqarfiit),
• qanganitsat,
• attaveqaatit kiisalu uuliaarluernermik akiueriaatsit.

Sineriak sumiiffinnut 50 km missaannik isorartussusilikkaanut agguataarlugu misikkarissusia sisamanut agguarneqarpoq – assut, annertuumik, akunnattumik kiisalu annikitsumik. Uuttuusiaq atorlugu immikkoortiterisoqarpoq, tassanilu avatangiisinut inuiaqatigiinnullu tunngasut immikkuualuttut uuttuutaapput (timmissat assigiinngitsut miluumasullu imarmiut attarmoortukkuutaat, piniarfiit, aalisarfiit, qanganitsat il.il.). Naatsorsueriaaseq taanna Canadamiut periaasiannik aallaaveqarpoq, ilaatigullu Canadap issittortaata avannamut kangiani Lancaster Soundimi atorneqarluni (Dickins et al. 1990). Naatsorsuinermi immikkoortut ataasiakkaat ilaatigut uuliamik misikkarissutsimut nalilersuuserneqarput ilaatigullu immikkoortut tamarmik qanoq amerlatigisukkuutaarneri/pingaaruteqartigineri nalilersuuserneqarlutik. Immikkoortut uumassusiliusut uuliaarluernermut misikkarissusiat uuttortarneqartarpoq uumasut taakku uuliaarluernermit tikinneqarnissaata qanoq ilimanaateqartiginera naapertorlugu, kiisalu uumasut taakku uuliamut qanoq misikkaritsiginerat naapertorlugu. Uumassusillit taakkulu iluaqutigineqarnerat immikkoortukkuutaat ataatsimut misikkarissusiannik uuttortaanermi annerpaamik oqimaalutaatigineqartarput.

Sinerissap tamarmi misikkarissusianik ataatsimut nalilersuinerup saniatigut nunap assinginissaaq sumiiffiit qassiit immikkut toqqartugaapput. Sumiiffiit taakku toqqarneqartarput uuliaarluernermut misikkarilluinnarnertik pillugu kiisalu uuliaarluernerup pitsaasumik akiorneqarnissaannut naleqquttumik angissuseqarnertik pillugu.

Suliamut ilanngullugu qaammataasamit assilisat, nunallu sananeqaataanik assiliat atorlugit sinerissap pissusia (ilusia sananeqaataalu, soorlu qaarsuusut sioraasulluunniit) nalunaarsugaavoq. Ilisimasat taakku

kiisalu malinnit sikumillu qanoq pineqartigisarnerat naapertorlugu uuttuusiortoqarpoq uuliaarluertoqassagaluarpat nammineerluni isumaminnik qanoq salitsigisinnaanerannut uuttuutaasumik.

Assersuutigalugu sineriak qaarsuusoq assut mallersartoq pilertornerusumik ”saligaallissaaq” sissamut kangerliumanermit illersugaasumut sanilliulluni.

Suliamut atatillugu piniartut piniariartarfii nalunaarsorneqarput. Nalunaarsuineq Ittoqqortoormiini piniartunit qulinit kiisalu Tasiilami piniartunit GPS-it tigummiartakkat qarasaasiakkut atortumik Piniariarneq- mik taasamik atortulikkat atorlugit. Qarasaasiakkuat atortoq atorlugu piniartut piniariarnertik aallaqqaataanit naggataanut nalunaarsorsinnaavaat, soorlu aqqutigisat, suut angallatiginersut, pisat, uumasut takusat ilanngullugit nalunaarsorlugit, kiisalu assit, videofilmit allattukkallu

sumi pisimaneri nalunaarsukkat ilanngullugit atorneqarsinnaallutik. Paasissutissat taakku sumiffiit suut piniarnermut, aalisarnermullu inuillu suliaannut allanut atorneqarnerinik nalunaarsuinermi atorneqarput. (sukumiinerusumik takuuk Flora et al (2019, kalaallisuuanilu 2020).

Paasissutissat katersorneqartut tunngavigalugit sumiiffinni assigiinngitsuni uuliaarluernermik akiuinermi periaatsinik naleqquttunik naliliisoqartarpoq.

Ataatsimut paasissutissanik kiisalu avataata assiliorneqarnerinik nunap assingi imaqarput (kapitali 7), annermik uuttuut 1:2,5 mio atorlugu assiliugaasunik, kiisalu sinerissamut qanittut sukumiisunik paasissutissiorneqarlutik 1: 250.000 atorlugu uuttuusigaasunik. Kapitali 6 nunap assingisa kapitali 7 aamma 8-imi ittut qanoq atornissaannut ataatsimut ilitsersuutitaqarpoq.