Boertmann, D. 2008. Nunatsinni naasut uumasullu mianerisariallit – 2007. Danmarkimi Avatangiisinik Misissuisoqarfi k, Issittumi Avatangiisinut Imm., Aarhusimi Ilisimatusarfik, aamma Namminersornerullutik Oqartussat. 156 p.
Kalaallit Nunaanni naasunik uumasunillu assigiinngitsunik katillugit 115-iusunik peqassutsip killiffi a naliliiffi gineqarpoq – miluumasut 37-t, timmissat assigiinngitsut 65-it, tatsini kuunnilu aalisakkat assigiinngitsut pingasut, pakkalussat assigiinngitsut tallimat orkidellu assigiinngitsut tallimat. Taakkunannga naasut uumasullu assingiinngitsut imaluunniit uumasoqatigiit/naasoqatigiit 36-t allanit immikkoorlutik naasartut/uumasuusut nunguissimanngikkunik Kalaallit Nunaannit eerussimapput imaluunniit nungunnissaat assigiinngitsutigut aarlerinarlutik taamaattumillu Kalaallit Nunaanni uumasut/naasut mianerisariallit 2007-imut allattorsimaffi anni nalunaarsorneqarsimallutik. Naasut uumasullu taakku assigiinngitsut /naasoqatigiit /uumasoqatigiit tamarmiusut 34%-erissagaat nalilerneqarpoq.
Naasut uumasullu assigiinngitsut 115-iusut ima agguataarneqarput: Ataaseq nunguissimavoq (EX), marluk tammarsimapput (RE), arfi nillit nungunnissaat aarlerinartorujussuuvoq (CR), pingasut nungunnissaat aarlerinarput (EN), aqqaneq marluk mianernarput (VU), aqqaneq marluk navianartorsiortitaangajalluinnarput (NT), tak. Tabel 1. Naasut uumasullu assigiinngitsut tallimat naammaginartumik ilisimasaqarfiineqanngitsutut naliliiffigineqarput (DD), tak. Tabel 2, aqqaneq marlullu naliliiffigineqarsinnaasimanngillat (NA), tak. Tabel 4. Sinneri, tassalu katillugit naasut uumasullu assigiinngitsut/naasoqatigiit/uumasoqatigiit 62-it navianartorsiortitaanngitsutut naliliiffi gineqarput (LC).
Mianerisariallit allattorsimaffi annik nalilersuinerit nammineq nunamit akisussaaffi gineqartutut toqqaanernik ilaneqarput, tassa imaappoq naasut uumasullu assigiinngitsut tamarmiusut Kalaallit Nunaanniittut 20 %-iinit amerlanerusut. Katillugit naasut uumasullu assigiinngitsut 29-t nunap nammineq akisussaaffi gisaatut nalilerneqarput (Tabel 3).
Mianerisariallit allattorsimaffi annik nalilersuinerit ingerlanneqarput IUCNimi maleruaqqusat nutaanerpaat malillugit (2001, 2003) taakkualu 1850-imiilli aallartipput (Tak. tapiliussat 2 aamma 3).
Naasut uumasullu assigiinngitsut, taamatuttaaq taakku iluanni assigiinngisitaartut aammalu naasut/uumasut allanit immikkoortut nalilersuiffi gineqarput. Kingulliullugit taaneqartut ilanngunneqarput naasoqatigiit /uumasoqatigiillu taakku tammassagaluarunik nunamut iseqqinnissamut periarfi ssaqanngitsutut isigineqarnerat pissutigalugu. Miluumasut, timmissat, tatsini kuunnilu aalisakkat, pakkalussat orkidellu naliligassatut toqqarneqarput uumasoqatigiit/naasoqatigiit pillugit ilisimasatigut naammaginartunik tunngavissaqarneq pissutigalugu, aammalu pingaartumik timmissanut miluumasunullu tunngatillugu aqutsinissaq pisariaqartinneqarmat.
Nunguissimasoq (EX) tassaavoq Tunup avannaarsuata tuttua immikkut ittoq 1900-p missaani tammarsimasoq ukiorluusarneratigut nunap ilarujussuata sermersoortarnera pissutaagunarluni.
Uumasut tammarsimasut (RE) tassaapput timmissat assigiinngitsut marluk, niaqortooq aammalu orpimmiutarsuaq, 1951-ip 1990-illu kingorna takuneqarsimanngitsut.
Nungunnissaat aarlerinartorujussuit (CR) tassaapput aarrit Avanersuup ammalataaniittut, qasigiaq, arfi viit Inngikitsulummiittut, arfi viit ilaat nordkaper, qilalugaq qaqortaq qilalugarlu qernertaq Kitaani uumasuusoq. Taakkua ilaat arlallit Kalaallit Nunaanni piniarneqartarput piniarneqarnerallu imminut nammassinnaanngitsutut isigineqarpoq.
Naasut uumasullu assigiinngitsut nungunnissaat aarlerinartut (EN) tassaapput Kalaallit Nunaata kitaata aarri, Kalaallit Nunaata nerlia, appalu siggukitsoq. Kalaallit Nunaata kitaata aarri piniarneqartarput, pisarineqartarnerallu imminut nammassinnaanngitsutut isigineqarpoq. Nerlerit ikiliartorput, ilaatigut piniarneqarnertik pissutigalugu (pingaartumik Islandimi) aammalu qularnanngitsumik Kalaallit Nunaata kitaani canadap nerleriniit unnammillerneqarnertik annertusiartuinnartoq pissutigalugu. Appat sigguttuut ikitsuararsuupput sulilu ikiliartorlutik.
Naasut uumasullu assigiinngitsut mianernartut (VU) tassaapput miluumasut assigiinngitsut pingasut, timmissat assigiinngitsut arfi neq marluk, tatsinit kuunni aalisagaq ataaseq orkidelu ataaseq. Miluumasut tassaapput tuttut allanit immikkoorlutik (Nuussuup tuttui) uumasuusut, amaroq nanorlu. Tuttoqatigiit amaroqatigiillu ikitsuararsuupput, nannulli ikileriarnissaat ilimagineqarpoq taakku uumaffi gisaasa immap sikuata annikilliartornissaa pitsaassusaatalu annikilliartornissaa ilimagisamit aarlerinartoqarsinnaanerusutut ilimagineqarmat. Timmissat pineqartut tassaapput Kalaallit Nunaata kitaata mitia, appa, taateraaq, naajavaarsuk, naajannguaq, nasalik nattoralillu. Mitit appallu ikiliartorput aammalu imminut nammassinnaanngitsumik piniarneqarsimallutik. Taateraat piffi ssami sivisuumi ikiliartorsimapput, piniarneqarnerat aammalu imarpinni pissutsit nalinginnaasut pissutaagunarlutik. Naajavaarsuk nannutulli peqquteqartumik navianartorsiortinneqarpoq, tassa immap sikuusarnerata annikilliartorneranik pissuteqarluni, naajannguaq, nasalik nattoralillu Kalaallit Nunaanni ikitsuararsooreerput. Kapisilik Kalaallit Nunaanni ataasiinnarmi suffi sarfeqarpoq, naasunnguarlu isigammaasaq ikitsuinnarni naasarfeqarluni.
Navianartorsiortitaangajalluinnartut (NT) tassaapput Inglefi eld Landimi tuttu allanut attaveqanngitsoq, Tunup avannaarsuani aarrit aammalu arfi viit Davis Strædemiittut/Baffi n Bugtimiittut. Timmissat tassaapput tuullik, toornaviarsuk, imeqqutaalaq, qilanngaq, anngilik, saarfaarsussuaq, Tunumi nerlernat, kissaviarsuk taateraarnarlu, tamarmik ikitsuinnaareersut. Imeqqutaallat ikiliartulersimagaluarput, mannissarfi gineqartarnerat, maannakkut inerteqqutaalersimasoq, ilaatigut peqqutaalluni.
Nunatsinni naasut uumasullu mianerisariallit – 2007 i pdf-format (5,344 kB)
